(Cadn.com.vn) - Hiện nay tại các cơ quan, công sở, doanh nghiệp, trường đại học... ở nước ta, việc xưng hô giữa các đồng nghiệp, giữa cấp trên - cấp dưới, thầy giáo – sinh viên rất tùy tiện, thiếu khoa học. Ngày trước ở miền Bắc, trong các cơ quan mọi người thường xưng hô với nhau bằng đồng chí. Già trẻ, gái trai gì cũng gọi nhau bằng đồng chí. Xưng hô đồng chí rất quy củ, tạo ra không khí bình đẳng trong công việc. Nhưng nghĩ kỹ, xưng hô đồng chí cũng chưa ổn, bởi vì có những người tuy cùng cơ quan nhưng không phải là đồng chí hướng với nhau trong cuộc sống. Chỉ trong sinh hoạt của các tổ chức Đảng, xưng hô đồng chí mới đích xác. Thế rồi dần dà cho đến nay, ngay cả trong các cơ quan công quyền ai thích gì thì cứ xưng hô theo cảm tính của mình mà không hề có một quy định cụ thể nào cả nên đôi khi tưởng nhầm là... gia đình (!).    

Xu hướng chung là các đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất và ngôi thứ hai thường bị biến tướng theo hướng quan hệ thân thuộc “gia đình hóa”. Những cán bộ trẻ thường xưng cháu, con và gọi cán bộ lớn tuổi bằng bác, chú, bố; đối với phụ nữ là “sếp” hay lớn tuổi thì xưng là mẹ, cô, dì - con, thậm chí có không ít cơ quan toàn bộ nhân viên cấp dưới ai cũng gọi thủ trưởng bằng ông (theo nghĩa ông bà); còn xưng với cán bộ lớn tuổi hơn một chút thì em - anh, sinh viên đại học xưng với giảng viên là em – thầy, em – cô... Dường như tôi chưa bao giờ thấy công chức các công sở hay thầy trò xưng hô bằng đại từ nhân xưng tôi - anh, tôi - thầy. Chỉ có một số phóng viên, biên tập viên các báo viết, các đài truyền hình khi đi phỏng vấn những nhà khoa học, những văn nghệ sĩ lớn tuổi, họ không xưng tôi - anh, mà thường xưng theo học hàm, học vị hoặc chức vụ như: “Thưa giáo sư, tôi xin hỏi...”, "Thưa tiến sĩ, tôi... ”, “Thưa giám đốc, tôi muốn...”. Đây cũng là một cách xưng hô tôi - anh biến thể để tránh danh xưng chú, bác, cháu con, rất nên khuyến khích. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều nhà báo trẻ khác, có lẽ chưa tự tin lắm nên vẫn cháu cháu, chú chú...

Cách xưng hô kiểu gia đình cháu, con, bác, chú, bố, mẹ trong công sở như vậy thể hiện điều gì? Thể hiện sự tùy tiện trong ngôn ngữ giao tiếp, bất bình đẳng trong vị thế, thể hiện sự bị chế áp trong nghiên cứu, chỉ đạo, đề xuất công việc trong cơ quan. Đã là cha, chú, bác, ông thì là những người hàng trên có quyền lực nhất định trong quan hệ tác nghiệp buộc người trẻ phải nghe theo, không nghe theo là hỏng người, hỏng việc. Ta hay nghe lãnh đạo các cơ quan đánh giá lớp trẻ là “nhiệt tình, năng động, nhưng còn non nớt thiếu kinh nghiệm”. Đó là những người tự cho mình quyền phán xét, không bao giờ sai, người luôn luôn đúng. Còn đã là cháu, con thì nhất định phải tuyệt đối vâng lời cha, mẹ, chú, bác, “gọi dạ bảo vâng”, không được tùy tiện làm theo suy nghĩ hay hành động riêng của mình. Mà có suy nghĩ riêng dù rất tốt, rất đúng vẫn là của cháu con, không thể vượt qua cha chú được. Ở xứ ta, người lớn thường mắng trẻ con: "Trứng không thể khôn hơn vịt!".

Xưng hô lịch thiệp nói riêng, xây dựng văn hóa công sở nói chung phải là một phần quan trọng trong cải cách hành chính công hiện nay. (Ảnh có tính chất minh họa).

Cách xưng hô bác - cháu đó mang đầy tính “tiểu nông” trong suy nghĩ của công chức. Cách xưng hô đó không thể “hiện đại hóa, công nghiệp hóa” được vì không thể bàn bạc công việc một cách ngang hàng sòng phẳng được. Các cháu các con cứ thế "xưa bày nay làm", từ đó triệt tiêu đấu tranh, triệt tiêu sáng tạo cái mới. Thấy cấp trên có hành vi xấu, có tư tưởng không đúng cũng không dám phê phán. Từ đó tạo thuận lợi cho những người có chức có quyền tìm mọi cách để kết bè kết cánh tham ô, tham nhũng, tạo chỗ đứng lâu bền cho mình.

Cách xưng hô trong công sở, trường đại học phải nói lên vị thế của người đối thoại, tạo ra sự bình đẳng trong tư duy và tác nghiệp. Muốn tạo lập được môi trường công tác phát huy hết năng lực sáng tạo của những người trẻ, các công sở nhất định phải đổi mới cách xưng hô. Không xưng hô bằng bác, chú- cháu, con, mà xưng hô: tôi – anh. Xưng tôi – anh, anh không nhỏ đi mà tôi cũng không nhỏ đi, tôi không còn ở vị thế bên dưới, cùng nhau bàn bạc việc chung. Nhà văn Nguyên Ngọc, Chủ tịch HĐQT Trường Đại học Phan Châu Trinh, Quảng Nam cho biết: “Chúng tôi không đồng tình với việc sinh viên xưng với thầy cô là “em, con, cháu...”. Một khi sinh viên xưng “tôi” thì điều đó chứng tỏ chúng ta đã trao quyền tự chủ cho sinh viên, khuyến khích sinh viên phát huy cao nhất khả năng sáng tạo trong học tập. Từ đó, nội dung giáo dục và phương pháp giáo dục sẽ thay đổi”. Ông cho rằng, cải tiến phương pháp giáo dục bắt đầu bằng việc thay đổi cách xưng hô. Cháu ruột của tôi, sinh viên Trường Đại học Kinh tế Huế cho hay: "Ở trường cháu khi phát biểu trên lớp, các thầy bắt sinh viên không được xưng em, mà phải xưng tôi với các thầy cô". Theo tôi, điều này hoàn toàn đúng. Ở trường đại học, cách xưng hô như thế sẽ tạo cho sinh viên quen với môi trường công nghiệp, khi ra trường tự chủ hơn, không bỡ ngỡ, ái ngại khi xưng tôi - anh ở công sở hay công ty sau này.

Cách xưng hô tôi - anh khoa học như thế, có lợi như thế, nhưng không phải ai cũng muốn theo. Có người cho rằng, anh em cùng cơ quan thân thiện, chia ngọt sẻ bùi, ai lại xưng hô tôi-anh nghe nó cứng nhắc, phản cảm quá. Đó là quan niệm cũ, một tập quán tiêu cực cần xóa bỏ.

Nhưng xóa bỏ cách xưng hô ông, bác, chú, cha, cháu, con ở công sở bằng cách nào? Có thể mở một cuộc vận động xưng hô tôi – anh trong đoàn thanh niên các công sở; Bộ Nội vụ mời các chuyên gia ngôn ngữ học cùng bàn luận để ra một văn bản quy định cách xưng hô “tôi-anh”, “tôi - thầy” ở công sở, ở doanh nghiệp, trường đại học... Tôi cho rằng đây là một vấn đề quan trọng khi nước ta đang ở thời kỳ CNH-HĐH, hội nhập toàn cầu.

Ngô Minh